Đã đến lúc phải đổi mới tư duy và tăng cường hành động để làm mới, nâng cấp dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) tại Việt Nam, tạo nên một hình ảnh mới về địa điểm đầu tư Việt Nam gắn với chất lượng và hiệu quả.
Điều này xuất phát không chỉ từ nhu cầu tái cấu trúc nền kinh tế, tạo động lực tăng trưởng dựa trên năng suất, chất lượng và hiệu quả; áp lực từ yêu cầu huy động vốn đầu tư nhằm thực hiện thành công Chiến lược Phát triển kinh tế – xã hội giai đoạn 2011 – 2020 đã được thông qua trong bối cảnh các nguồn lực trong nước có hạn, đầu tư từ ngân sách nhà nước đang được tái cơ cấu để tăng hiệu quả, mà còn từ chính những bài học có được sau 25 năm Việt Nam mở cửa, thu hút vốn FDI.
Phải nói ngay rằng, nền kinh tế Việt Nam trong 1/4 thế kỷ qua đã ghi nhận những đóng góp lớn của dòng vốn FDI. Làn sóng FDI sau những năm đầu mở cửa, giai đoạn 1991-1996 chiếm 30% tổng vốn đầu tư toàn xã hội đã đặt nền móng cho nhiều ngành công nghiệp, dịch vụ mới tại Việt Nam, tạo nên những thay đổi lớn trong cơ cấu kinh tế, lực lượng lao động và trình độ quản lý của doanh nghiệp trong nước.
Cùng với sự lớn mạnh dần của kinh tế Việt Nam, các bước chuyển mạnh của môi trường đầu tư – kinh doanh đang trong giai đoạn hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, làn sóng FDI thứ hai, giai đoạn 2002 – 2008, đã tham gia sâu hơn vào công cuộc xây dựng các công trình công nghiệp, cơ sở hạ tầng quy mô lớn, có vị trí then chốt trong tăng trưởng kinh tế của các địa phương và các vùng kinh tế trọng điểm.
Tuy nhiên, cũng giai đoạn này, lo ngại về chất lượng, hiệu quả của FDI xuất hiện khi nhiều dự án FDI có công nghệ thấp, chủ yếu khai thác thị trường nội địa, tận dụng tài nguyên, lao động rẻ, ít tác động lan toả tới các doanh nghiệp trong nước. Nhiều địa phương đã phải trả giá khi hàng loạt dự án tỷ USD rơi vào tình trạng nhận giấy chứng nhận đầu tư rồi để đó, nhiều doanh nghiệp nước ngoài bị thổi còi do vi phạm quy định về môi trường, hàng loạt doanh nghiệp FDI báo lỗ liên tục nhiều năm…
Ở thời điểm hiện tại, với định hướng đến năm 2020 Việt Nam cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại, FDI đang được đặt thêm những đòi hỏi mới để không những tiếp tục bổ sung nguồn vốn đầu tư, mà còn tác động chuyển đổi cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại, với những ngành công nghệ cao, tiết kiệm năng lượng, thân thiện môi trường, các dịch vụ chất lượng cao, đào tạo nguồn nhân lực đủ trình độ tiếp cận công nghệ và dịch vụ hiện đại, nghiên cứu và phát triển (R&D).
Điều đó có nghĩa là, thời điểm chấp nhận dòng các dự án FDI thâm dụng lao động, thâm dụng tài nguyên thiếu thân thiện với môi trường… của giai đoạn đầu phát triển kinh tế đã chấm dứt, thay vào đó là yêu cầu phải định hướng, chọn các dự án FDI công nghệ cao, công nghệ nguồn, công nghệ sạch, các dự án đầu tư thực chất với tốc độ giải ngân tốt gắn với các tập đoàn đa quốc gia, với chuỗi giá trị toàn cầu.
Hay nói cách khác, đây là thời điểm vàng để Việt Nam chủ động hành động tạo nên một làn sóng FDI mới vì mục tiêu chất lượng và hiệu quả cao của nền kinh tế. Tất nhiên, sẽ không thể một sáng một chiều Việt Nam đủ điều kiện cả về hạ tầng kỹ thuật, lao động, trình độ quản lý… để đón nhận dòng đầu tư chất lượng cao, song những công việc cụ thể để từng bước chuyển dịch một cách cơ bản công tác quản lý thu hút vốn FDI đã được Thủ tướng Chính phủ phân công chi tiết cho từng bộ, ngành, địa phương trong Chỉ thị 1617/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường thực hiện và chấn chính công tác quản lý FDI. Các yêu cầu sửa đổi bổ sung hệ thống luật pháp liên quan đến đầu tư – kinh doanh, tạo dựng môi trường đầu tư, cơ chế chính sách thuận lợi cho các nhà đầu tư chất lượng cao theo định hướng mới của nền kinh tế đã được lên kế hoạch.
Vấn đề hiện tại là, trách nhiệm trong hành động và trách nhiệm trong hợp lực của các bộ, ngành, địa phương trong thực hiện yêu cầu này. Cũng cần phải nhấn mạnh rằng, các quốc gia, nền kinh tế trên thế giới cũng đang trong cuộc chạy đua thu hút dòng vốn FDI chất lượng, nếu chậm trễ, nền kinh tế Việt Nam sẽ không chỉ bỏ qua cơ hội mà còn sẽ gánh thêm những hậu quả vô cùng bất lợi, thậm chí là không thể khôi phục.